Odmowa przyznania renty rodzinnej małoletnim

Uprawnienie do renty rodzinnej

Poniżej wyjaśniam Pani wątpliwości związane z odmową przyznania renty rodzinnej małoletnim.

W pierwszej kolejności przekażę Pani informacje dotyczące uprawnień do renty rodzinnej, a następnie przedstawię przepisy dotyczące procedury jej uzyskiwania. Dopiero na koniec udzielę konkretnej informacji dotyczącej Pani pytania o możliwość i sens odwoływania się od decyzji ZUS.

Zgodnie z art. 65 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (u.e.r.):

„1. Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń.

2. Przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy”.

Trzeba zatem ustalić krąg osób uprawnionych do renty oraz spełnianie warunku koniecznego do uzyskania tego świadczenia.

Krąg osób uprawnionych do renty rodzinnej

Według u.e.r. do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny:

• dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;

• przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka;

• małżonek (wdowa i wdowiec);

• rodzice.

W przypadku dzieci własnych są one uprawnione do renty:

• do ukończenia 16 lat;

• do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo

• bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.

Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów.

Z przedstawionego przez Panią stanu faktycznego wynika, że małoletnie dzieci spełniają warunek, aby być uznanymi za uprawnione do renty po ojcu.

Warunki do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy

Renta ta jednak przysługuje tylko wówczas, gdy w chwili śmierci ojciec spełniał warunki do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy. Warunki te zostały ustalone w art. 57 u.e.r. Pozwolę sobie go zacytować a następnie wyjaśnić jego znaczenie. Zgodnie z ty przepisem:

„1. Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:

1) jest niezdolny do pracy;

2) ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy;

3) niezdolność do pracy powstała w okresach, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit. b, pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3-8 i 9 lit. a, pkt 10 lit. a, pkt 11-12, 13 lit. a, pkt 14 lit. a i pkt 15-17 oraz art. 7 pkt 1-4, 5 lit. a, pkt 6 i 12, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

2. Przepisu ust. 1 pkt 3 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy”.

Ubieganie się o rentę rodzinną

W przypadku ubiegania się o rentę rodzinną ustala się z góry, że osoba zmarła w chwili śmierci była niezdolna do pracy. Następnie należy ustalić okresy składkowe i nieskładkowe takiej osoby. Chodzi o składki odprowadzane na ubezpieczenie społeczne. Ponieważ nie to jest przedmiotem Pani wątpliwości, nie będę szczegółowo wyjaśniać, o jakie dokładnie okresy chodzi. Jeśli jednak będzie Pani zainteresowana, uzupełnię swoją wypowiedź.

Koniecznym warunkiem jest także, aby owa niezdolność powstała w okresie podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tego ubezpieczenia.

Nie mam dokładnych informacji, w jakich okolicznościach nastąpiła śmierć ojca dzieci i jak w rzeczywistości wyglądały jego okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu, jednak zakładam, że wyliczenia ZUS były prawidłowe. Jeśli ZUS rzeczywiście dokonał prawidłowych ustaleń, to wówczas nie miał prawa przyznać renty. Brak jednej przesłanki powoduje, że świadczenie nie przysługuje. Wówczas nie ma większych podstaw do odwoływania się od takiej decyzji. Natomiast jeśli ZUS pomylił się w obliczeniach czy błędnie ustalił okoliczności, wówczas należało się od decyzji odwołać we właściwym trybie, o którym piszę niżej.

Pisze Pani również o decyzji w sprawie przyznania renty w drodze wyjątku. Rzeczywiście ustawa przewiduje taką możliwość.

Przyznanie renty w drodze wyjątku

Zgodnie z art. 83 ust. 1 u.e.r.: „ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty, nie mogą – ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek – podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania, Prezes Zakładu może przyznać w drodze wyjątku świadczenia w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie”.

Jest to jednak wyjątek od reguły. Prezes ZUS może przyznać świadczenie, ale nie musi  tego robić. Powinien on oczywiście uwzględnić wszelkie okoliczności sprawy i podjąć decyzję sprawiedliwą z punktu widzenia społecznego, jednak działa tu w ramach tzw. uznania administracyjnego. To on dokonuje oceny przesłanek przemawiających za przyznaniem takiego świadczenia. Nie znam decyzji wydanej w Pani przypadku, zatem trudno mi wypowiadać się co do jej słuszności. Decyzje prezesa w tym względzie nie podlegają kontroli sądów powszechnych. Wyłącza je spod tej kontroli art. 83 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (u.s.u.s.).

Decyzja odmawiająca przyznania świadczenia w drodze wyjątku może jednak zostać zaskarżona do wojewódzkiego sądu administracyjnego, który zbada jej zgodność z prawem. Tutaj jednak na zaskarżenie strona ma określony termin, liczący 30 dni od dnia otrzymania decyzji odmawiającej. Ponadto należy zwrócić uwagę, że sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolę zgodności działań organu administracji publicznej z prawem. Nie mogą badać samego uznania administracyjnego, ale jedynie to, czy organy orzekające mogły działać w granicach uznania administracyjnego i czy granic tych nie przekroczono. Tak stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 8 grudnia 2011 r. (sygn. akt I OSK 1565/2011) i wobec tego należy uznać, że odnośnie do renty specjalnej nie ma Pani podstaw i możliwości do odwoływania się od niej.

Procedury przyznawania renty rodzinnej w zwykłym trybie a możliwości zaskarżania decyzji

Odnośnie do procedury przyznawania renty rodzinnej w zwykłym trybie możliwości zaskarżania decyzji w tych kwestiach należy poszukiwać w u.s.u.s. Zgodnie z art. 83 u.s.u.s.:

„1. Zakład wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących w szczególności:

1) zgłaszania do ubezpieczeń społecznych;

2) przebiegu ubezpieczeń;

3) ustalania wymiaru składek i ich poboru, a także umarzania należności z tytułu składek;

3a) ustalania wymiaru składek na Fundusz Emerytur Pomostowych i ich poboru, a także umarzania należności z tytułu tych składek;

4) ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych;

5) wymiaru świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

2. Od decyzji Zakładu przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie i według zasad określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego.

3. Odwołanie do sądu przysługuje również w razie niewydania decyzji w terminie 2 miesięcy, licząc od dnia zgłoszenia wniosku o świadczenie lub inne roszczenia.

4. Od decyzji przyznającej świadczenie w drodze wyjątku oraz od decyzji odmawiającej przyznania takiego świadczenia, a także od decyzji w sprawach o umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, odwołanie, o którym mowa w ust. 2, nie przysługuje. Stronie przysługuje prawo do wniesienia wniosku do Prezesa Zakładu o ponowne rozpatrzenie sprawy, na zasadach dotyczących decyzji wydanej w pierwszej instancji przez ministra. Do wniosku stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące odwołań od decyzji, określone w Kodeksie postępowania administracyjnego.

5. Odwołanie wnosi się na piśmie do jednostki organizacyjnej Zakładu, która wydała decyzję, lub do protokołu sporządzonego przez tę jednostkę.

6. Jeżeli Zakład uzna odwołanie za słuszne, zmienia lub uchyla decyzję niezwłocznie, nie później niż w terminie 30 dni od dnia wniesienia odwołania. W tym wypadku odwołaniu nie nadaje się dalszego biegu.

7. Jeżeli odwołanie nie zostało w całości lub w części uwzględnione, Zakład przekazuje niezwłocznie, nie później niż w terminie 30 dni od dnia wniesienia odwołania, sprawę do sądu wraz z uzasadnieniem”.

Sięgnąć zatem należy do Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.) w celu ustalenia terminów i warunków odwołań.

Terminy i warunki odwołań

Zgodnie z art. 477⁹ K.p.c. odwołanie od decyzji organów rentowych wnosi się na piśmie do organu, który wydał decyzję, lub do protokołu sporządzonego przez ten organ, w terminie miesiąca od doręczenia odpisu decyzji. Organ ten, jeżeli uzna odwołanie w całości za słuszne, może zmienić lub uchylić zaskarżoną decyzję. W tym wypadku odwołaniu nie nadaje się dalszego biegu.

Jeżeli w odwołaniu od decyzji organu rentowego wskazano nowe okoliczności dotyczące niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, które powstały po dniu wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika ZUS, od którego nie wniesiono sprzeciwu, lub orzeczenia komisji lekarskiej ZUS, organ rentowy nie przekazuje odwołania do sądu, lecz kieruje do lekarza orzecznika do ponownego rozpatrzenia. Organ rentowy uchyla poprzednią decyzję, rozpatruje nowe okoliczności i wydaje nową decyzję, od której przysługuje odwołanie do sądu. Przepis ten stosuje się także wówczas, gdy nie można ustalić daty powstania wskazanych w odwołaniu nowych okoliczności.

To, co bardzo istotne w Pani przypadku, to zapis ustawy, zgodnie z którym sąd odrzuci odwołanie wniesione po upływie terminu, chyba że przekroczenie terminu nie jest nadmierne i nastąpiło z przyczyn niezależnych od odwołującego się.

Niestety Pani nie odwołała się od decyzji ZUS. Nawet jeśli stwierdza Pani teraz, że jakieś okresy składkowe nie zostały właściwie obliczone, przekroczenie to jest znaczne. Nie ma Pani zatem w chwili obecnej możliwości złożenia odwołania od decyzji, które zostały wydane kilka lat temu.

Nadto z opisanego przez Panią stanu faktycznego wynika, że nie ma Pani również podstaw do odwołania, ponieważ zgodnie z przepisami przy dokonanych ustaleniach renta rodzinna nie przysługuje.

Niestety obecnie nie ma Pani możliwości uzyskania dla dzieci świadczeń z funduszu socjalnego z tytułu śmierci ich ojca.