Możliwości obrony pozwanego w procesie cywilnym

Środki obrony przyznane pozwanemu przez ustawodawcę

Obrona pozwanego w procesie cywilnym stanowi jego odpowiedź na wniesione przez powoda powództwo, a środki tej obrony, przyznane pozwanemu przez ustawodawcę, służą realizacji zasady równouprawnienia stron.

Najprostszą możliwą formą obrony pozwanego w procesie cywilnym jest uznanie powództwa [art. 213 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.), czyli ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.]. Uznaniem powództwa jest oświadczenie pozwanego, że nie kwestionuje wniesionego przeciwko niemu pozwu. Sąd, co do zasady, jest związany takim oświadczeniem pozwanego, bada jedynie, czy nie jest ono sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego oraz czy nie zmierza do obejścia prawa. Podstawowym skutkiem uznania powództwa przez pozwanego jest to, że sąd wyda wyrok, zgodny z żądaniem pozwu, bez przeprowadzania postępowania dowodowego. Pewnym odpowiednikiem uznania powództwa w procesie karnym jest dobrowolne poddanie się karze.

Konsekwencje uznania powództwa

Dalszą konsekwencją uznania powództwa, tym razem korzystną dla pozwanego, jest możliwość zasądzenia przez sąd na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania od powoda – z mocy przepisu art. 101 K.p.c. W takim przypadku – choć merytorycznie pozwany przegrywa sprawę – koszty postępowania ponosi powód (w tym np. koszty zastępstwa adwokackiego). Sytuacja taka ma miejsce jednak tylko wtedy, gdy pozwany nie dał powodu do wytoczenia powództwa (a zatem powód uzyskałby zaspokojenie roszczenia również bez wnoszenia pozwu) i przy pierwszej czynności uznał to powództwo. Obie wspomniane przesłanki muszą być spełnione łącznie.

Ostatnim skutkiem uznania powództwa jest zaopatrzenie wyroku przez sąd w rygor natychmiastowej wykonalności – innymi słowy choć wyrok nie jest jeszcze prawomocny (można go zaskarżyć), ale już nadaje się do wykonania (np. skierowania do egzekucji komorniczej).

Bierność pozwanego w procesie cywilnym

Drugą możliwą formą obrony pozwanego w procesie cywilnym jest jego bierność, brak reakcji na wytoczone powództwo. Z taką sytuacją mamy do czynienia, gdy pozwany w ogóle nie stawia się na rozprawę, choć został o niej prawidłowo powiadomiony, nie składając równocześnie na piśmie żadnych zastrzeżeń, bądź też zjawia się na rozprawie, lecz nie bierze w niej udziału. Taka postawa prowadzi jednak najczęściej do wydania przez sąd – bez przeprowadzania rozprawy – wyroku zaocznego, zgodnego z żądaniem pozwu.

Pozwany może ponadto zaprzeczyć twierdzeniom powoda, kwestionować podstawy wniesionego przez niego powództwa, co przeprowadza się dwojako w formie tzw. negacji zwykłej względnie umotywowanej. W przypadku negacji zwykłej pozwany ogranicza się do zaprzeczenia tezom powództwa, w przypadku zaprzeczenia umotywowanego – wskazuje również argumenty przemawiające za jego racjami.

Zarzuty podnoszone przez pozwanego w procesie cywilnym względem powoda

Kolejną formą obrony pozwanego w procesie cywilnym są zarzuty podnoszone przez niego względem powoda, w toku postępowania. Zarzuty te dzielą się na:

• formalne (mające oparcie w przepisach regulujących postępowanie przed sądem), oraz
• merytoryczne (mające oparcie w przepisach prawa materialnego).

Przykładem zarzutu formalnego jest niedopuszczalność drogi sądowej (sprawa należy np. do właściwości organu administracji publicznej) oraz powaga rzeczy osądzonej (sprawa o to samo roszczenie, pomiędzy tymi samymi stronami, została już prawomocnie rozstrzygnięta w przeszłości).

Zarzut merytoryczny z kolei to np. zarzut przedawnienia roszczenia powoda. Zarzuty merytoryczne mogą odnosić się do przedmiotu sporu, prawa, na którym opiera swoje roszczenie powód (zarzut przedawnienia), względnie może dotyczyć prawa samego pozwanego przeciwnego prawu powoda (zarzut potrącenia).

Powództwo wzajemne jako forma obrony pozwanego w procesie cywilnym

Kolejną formą obrony pozwanego w procesie cywilnym jest powództwo wzajemne (art. 204 K.p.c.). Ma ono charakter zaczepno-obronny. Powództwo wzajemne jest bowiem powództwem samodzielnym, podlegającym tym samym rygorom, co powództwo główne (art. 126 i 127 K.p.c.), a jednocześnie ma walor obronny, jest bowiem wytaczane w odpowiedzi na pozew drugiej strony.

Dopuszczalność wystąpienia z powództwem wzajemnym przez pozwanego uzależniona jest od spełnienia następujących przesłanek:

• stan sprawy musi być w toku – tzn. po doręczeniu pozwanemu pozwu,
• musi zachodzić identyczność stron,
• musi być zachowany przepisowy termin do zgłoszenia powództwa wzajemnego – w odpowiedzi na pozew lub na pierwszej rozprawie,
• związek roszczenia pozwanego z roszczeniem powoda albo zdatność do potrącenia.

Powództwo wzajemne może wnosić wyłącznie pozwany. Nie jest ono dopuszczalne w sprawach o rozwód.

Warto zwrócić uwagę na mankamenty powództwa wzajemnego w zestawieniu z zarzutem potrącenia:

• powództwo wzajemne wiąże się z koniecznością uiszczenia opłaty sądowej,
• pozwany nie ma pewności, że sąd łącznie rozpozna sprawę z powództwa głównego i wzajemnego, może bowiem wyłączyć sprawę do odrębnego postępowania,
• zarzut potrącenia – brak kosztów, sąd nie może oddzielnie rozpoznać zarzutu.

Kodeks postępowania cywilnego, dopuszczając możliwość powództwa wzajemnego, stwierdza, że roszczenie pozwanego musi pozostawać w związku z roszczeniem głównym (powoda) lub nadawać się do potrącenia. Pozwany jest zobowiązany złożyć pozew wzajemny w sądzie właściwym dla pozwu głównego. Jeżeli jednak pozew wzajemny podlega rozpoznaniu przez sąd okręgowy, a sprawa wszczęta była w sądzie rejonowym, sąd ten przekazuje całą sprawę sądowi właściwemu do rozpoznania powództwa wzajemnego (art. 204 § 2 K.p.c.).

Obrona poprzez wytoczenie powództwa wzajemnego nie jest możliwa w postępowaniu nieprocesowym (czyli np. w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku itd.). Natomiast sama obrona w postępowaniu nieprocesowym, na opisanych powyżej zasadach, następuje, gdy ma miejsce sprzeczność interesów pomiędzy uczestnikami tego postępowania.

Poprzedni materiał

Następny materiał