Jak ochronić prawa autorskie do utworu?

Czy i gdzie można zarejestrować tekst swojego utworu w celu ochrony praw autorskich?

Jak Pan sam pisze, obowiązujące w Polsce prawo autorskie – tj. ustawa z 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych – rzeczywiście gwarantuje ochronę prawną utworowi, który Pan napisał.

Zacznę od kwestii „rejestracji”. Otóż zgodnie z art. 1 ust. 4 ustawy o prawie autorskim ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności. Zatem kiedy Pan coś napisał (nawet część utworu), to już w tym momencie z mocy samego prawa utwór ten podlega ochronie prawnej! Ochrona nie wymaga spełnienia żadnych formalności (np. umieszczenia adnotacji o zastrzeżeniu praw, umieszczenia znaku „©”, zarejestrowania dzieła, wniesienia jakichkolwiek opłat). Prowadzona przez niektóre instytucje czy organizacje rejestracja dzieł nie jest warunkiem uznania ich za przedmiot ochrony, lecz jedynie służy celom dowodowym lub określaniu zakresu upoważnienia do wykonywania praw autorskich w imieniu twórców lub ich następców prawnych. Tzw. nota copyrightowa, a także rejestracja utworu mają jednak znaczenie w niektórych krajach (np. w USA) dla ułatwienia dochodzenia ochrony (tak: J. Barta, Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz do Art. 1, Dom Wydawniczy ABC, 2001, wyd. 2).

Jak uzyskać ochronę prawną dzieła?

Aby więc w Polsce uzyskać ochronę prawną dzieła (treatmentu), nie musi Pan go nigdzie rejestrować – w przeciwieństwie do np. wynalazków, znaków towarowych czy oznaczeń geograficznych. Ochrona przysługuje autorowi utworu z mocy samego prawa od momentu powstania utworu. Kiedyś istniała, co prawda, instytucja „świadectwa autorskiego”, ale wbrew nazwie nie dotyczyła ona utworów w rozumieniu prawa autorskiego, ale np. wzorów zdobniczych...

Natomiast, jak się domyślam, chciałby Pan zarejestrować gdzieś ten utwór w celach dowodowych, tzn. żeby mógł Pan dochodzić odszkodowania, w razie gdyby ktoś np. „przechwycił” Pana scenariusz. Jak Pan ma wówczas udowodnić, że to właśnie Pan jest autorem takiego treatmentu i to Panu przysługują prawa autorskie?

Otóż nie ma w Polsce jakiegoś centralnego urzędowego rejestru utworów (jak np. rejestr przedsiębiorców czy rejestr stowarzyszeń). Natomiast są rozmaite rejestry (banki) utworów prowadzone przez różne organizacje (sporo w formie elektronicznej). Wydają one np. certyfikaty rejestracji, potwierdzające, że np. Pan jest autorem danego utworu i stworzył go Pan z taką i taką datą. Takie certyfikaty mogą być wykorzystywane jako dowód w ewentualnym procesie, gdyby ktoś bezprawnie wykorzystywał Pana utwór. Taki dokument stanowi tylko zwykły dowód w procesie, który będzie podlegał ocenie sądu, ale niewątpliwie warto coś takiego mieć (np. http://www.rejestrcyfrowy.pl).

Notarialne poświadczenie autorstwa tekstu

Jeśli jednak chce Pan być zupełnie pewny, proponuję udać się do notariusza z egzemplarzem utworu, podpisanym przez Pana. Notariusz może wówczas dokonać poświadczenia:

1. Własnoręczności Pana podpisu złożonego w jego obecności. Zgodnie z art. 8 ust. 1 prawa autorskiego prawa autorskie przysługują twórcy. Domniemywa się zaś, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu. Jeśli podpis został złożony wcześniej, osoba podpisana powinna uznać przed notariuszem własnoręczność podpisu – okoliczność tę notariusz zaznacza w treści dokumentu.
2. Datę, która potwierdza istnienie takiego utworu (Pana treatmentu) w określonym czasie (tzw. data pewna). Będzie to dzień złożenia przez Pana podpisu. A ponieważ jednocześnie domniemywa się, że osoba podpisana na utworze jest twórcą, będzie Pan miał bardzo silny dowód w sporze.

Przykład

Stworzył Pan scenariusz filmu dnia 12.02.2009 r. Tego też dnia podpisał Pan utwór. Ktoś przechwycił go i opublikował 22.03.2009 r. Jeśli wcześniej udał się Pan do notariusza, który nadał egzemplarzowi scenariusza datę pewną (np. 16.02.2009 r.), to w takim wypadku potwierdza to, że Pana przeciwnik naruszył Pana prawa autorskie do tego scenariusza, Pan stworzył bowiem taki scenariusz wcześniej (tj. 12.02.2009 r.).

Dokładny tryb tych czynności normuje ustawa z 14.02.1991 r. Prawo o notariacie (Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 115), a konkretnie art. 96–102. W poświadczeniu oznacza się datę i oznaczenie miejsca jego sporządzenia, a na żądanie – również godzinę dokonania czynności, oznaczenie kancelarii notarialnej, podpis notariusza i jego pieczęć (art. 97 Prawa o notariacie)

Jeśli chodzi o maksymalne stawki opłat za czynności notarialne, to reguluje to rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 28.06.2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (Dz. U. z 2004 r. Nr 148, poz. 1564):

• za poświadczenie czasu okazania dokumentu – za każdą stronę – 6 zł,
• za poświadczenie własnoręczności podpisu – 20 zł.

Jaka będzie moc dowodowa takiego dokumentu poświadczonego przez notariusza w ewentualnym sporze?

Otóż zgodnie z art. 244 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego: „Dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone”. Zgodnie zaś z art. 2 § 2 Prawa o notariacie: „Czynności notarialne, dokonane przez notariusza zgodnie z prawem, mają charakter dokumentu urzędowego”. Poświadczenie własnoręczności podpisu i nadanie daty pewnej są czynnościami notarialnymi (art. 79 pkt 2 Prawa o notariacie). Tak więc taki dokument ma bardzo silną moc dowodową w sporze sądowym (np. postanowienie Sądu Najwyższego z 26.06.2000 r., IV CKN 1083/00).

Podsumowując, wszystko zależy od tego, co chce Pan z tym utworem zrobić. Pana utwór jest bowiem chroniony z mocy samego prawa od momentu jego powstania. Jeśli jednak bardzo się Pan obawia naruszenia swoich praw autorskich i chce Pan mieć pewny dowód, że to Pan jest autorem i że utwór powstał w określonym czasie, to można:

1. albo skorzystać z któregoś z tzw. banków utworów prowadzonych przez różne serwisy i instytucje – instytucja może wydać certyfikat, który stanowi zwykły dowód,
2. albo też udać się do notariusza z utworem, który poświadczy własnoręczność podpisu, jak i nada datę pewną – taki dokument ma moc dokumentu urzędowego, który stanowi „lepszy” dowód.