Czy można kogoś nagrywać kamerą bez jego zgody?

Filmowanie bez zgody i opublikowanie nagrania na You Tube

No, cóż uzbrojeni w coraz mniejsze kamery i kamerki z radością filmujemy, niemal wszystko, co jest warte uwagi naszej lub cudzej. Radosna twórczość filmowania, także filmowania bez zgody, zatem kwitnie i nie można jej zabronić, dopóki… dopóty nie chodzi w sferę publikacji czy też publicznego odtworzenia filmowej twórczości.

O tym najwyraźniej zapomniał Pana sąsiad, radośnie publikując na You Tube sfilmowane przez siebie brykające dzieci, być może dodając do nagrania nawet stosowny komentarz. Domyślam się jedynie, że sąsiad nie skorzystał z dobrodziejstwa, jakie You Tube udostępnia w postaci możliwości zamazywania twarzy osób uwiecznionych na puszczanym filmiku.

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych w zakresie ochrony wizerunku

W ten sposób Pana sąsiad wkroczył na grząski grunt ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych w zakresie ochrony wizerunku, a także Kodeksu cywilnego w zakresie ochrony dóbr osobistych. Wizerunek osoby uznawany jest bowiem za jej dobro osobiste (art. 23 Kodeksu cywilnego). Art. 81 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej prawo autorskie) stanowi natomiast, iż rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej (tzw. zgoda na rozpowszechnianie wizerunku).

Wizerunek jako dobro osobiste

Wspomniany art. 81 ustawy Prawo autorskie zawiera więc szczególną regulację wizerunku jako dobra osobistego wskazanego w art. 23 Kodeksu cywilnego, stanowiąc, że:„1. Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie
2. Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:1) osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych,
2) osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza”.

Upowszechnianie filmiku bez zgody osób na nim utrwalonych

Należałoby jednak na wstępie wyjaśnić, czym jest wizerunek na gruncie Prawa autorskiego, Otóż, w powszechnym odbiorze jest nim wizualne przedstawienie określonej osoby pozwalające na jej rozpoznanie, czyli innymi słowy indywidualizujące tę osobę.

I tak jak w przypadku utworu legalne korzystanie z niego wymaga zgody osoby uprawnionej w stosunku do tego utworu, analogicznie legalność rozpowszechniania wizerunku uwarunkowana jest uzyskaniem zgody osoby na tym wizerunku przedstawionej. Czyli jeżeli rozpowszechniamy w Internecie filmik z udziałem osób na nim utrwalonych, musimy posiadać zgodę na rozpowszechnienie tego filmiku (trudną do udowodnienia przy filmowaniu bez zgody). Jednakowoż, o ile osoby utrwalone na nim są dziećmi, zgodę taka musi wyrazić ich opiekun prawny, czyli rodzice. Jak to stanowi Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 13 stycznia 1999 r. (sygn. akt I ACa 1089/98): „Wizerunek człowieka jest zgodnie z art. 23 K.c. zaliczany do jego dóbr osobistych podlegających ochronie niezależnie od tego, czy wskutek posłużenia się nim w sposób bezprawny, a więc bez zgody zainteresowanego, przez osobę trzecią doszło do naruszenia innych dóbr osobistych powoda, jak cześć czy godność. Zakres ochrony wizerunku człowieka w sposób szczegółowy określa art. 81 prawa autorskiego, który stanowi, że rozpowszechnianie wizerunku wymaga zgody osoby na nim przedstawionej”.

Kiedy można publikować filmy z innymi osobami?

A zatem można publikować (rozpowszechniać) film z innymi osobami, jeśli została udzielona zgoda osoby występującej na filmie (lub jej przedstawiciela ustawowego) albo gdy tej osobie zapłacono wynagrodzenie za zgodę rozpowszechnienia materiału z jej wizerunkiem (najlepiej na piśmie). Jak bowiem stanowi Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z roku 2009 (sygn. akt I ACa 22/2009): „Tylko zgoda upoważnia do wykorzystania – publikowania – wizerunku osoby prywatnej. I to tylko w określonym zakresie, a nie dla innych celów, choćby nawet społecznie ważnych.”

Zgoda taka jednak nie byłaby potrzeba w sytuacji, gdy:

1. Film dotyczyłby osoby powszechnie (publicznie) znanej, o ile to, co jest uwidocznione na filmie, ma związek z pełnieniem przez nią funkcji zawodowych, społecznych czy politycznych.
2. Osoba uwidoczniona na filmie stanowiłaby tylko szczegół kadru, a z kolei to, czy dana osoba stanowi jedynie szczegół większej całości, oceniać należy, biorąc pod uwagę stosunek wielkości miedzy wizerunkiem tej osoby, widocznej na filmie, a pozostała częścią danego przedstawienia obrazowego. Szczegół kojarzony jest w każdym razie z niewielkim objętościowo fragmentem całości, do której jest odnoszony.

Jak rozumiem, Pana dzieci ani nie pełnią żadnych funkcji publicznych pozwalających postrzegać je jako osoby powszechnie znane, ani też nie stanowiły tła dla filmowanego otoczenia. Jeżeli tak, to należy uznać, że zostały naruszone ich dobra osobiste poprzez niedozwoloną publikację (rozpowszechnienie) ich wizerunku. Jak to wskazał SN w wyroku z dnia 27 lutego 2003 r., sygn. akt IV CKN 1819/2000, OSP 2004/6, poz. 75):

Naruszenie prawa do wizerunku i roszczenie o ochronę dóbr osobistych

„Wystarczające jest dla stwierdzenia naruszenia prawa do wizerunku, jeśli chociaż niektórzy (np. osoby z kręgu znajomych, współpracowników) mogą wizerunek zidentyfikować. Rozpoznawalność nie musi być też utożsamiana z podaniem dokładnych danych identyfikujących osobę; wystarczy kojarzenie z określoną osobą, nawet jeśli nie będziemy w stanie podać jej imienia i nazwiska.
Rozpowszechnianie (np. publiczne wystawienie: w galerii, na plakacie; opublikowanie w prasie, Internecie) wizerunku osoby fizycznej wymaga uzyskania zezwolenia tej osoby. Brak tej zgody oznacza, że opublikowana fotografia wykonana w sposób umożliwiający identyfikację sfotografowanej osoby, stanowi naruszenie prawa do wizerunku osoby fizycznej”.

Naruszenie wizerunku podlega roszczeniu o ochronę dóbr osobistych. W procesie o ochronę tych dóbr to pozwany (tutaj: Pana sąsiad) będzie miał obowiązek wykazać, że jego działanie nie było bezprawne, a filmowanie bez zgody i opublikowanie nagrania nie nosi znamion wykroczenia. Bezprawność działania, zgodnie cytowanym wyżej art. 81 ust. 1 Prawa autorskiego, wyłącza zgoda uprawnionego. Jednakże istnienia zgody uprawnionego ani jej zakresu nie można domniemywać. To Pana sąsiad miałby w tej sytuacji obowiązek wykazać, że uzyskał zgodę uprawnionego (czyli rodziców dzieci) na rozpowszechnianie jego wizerunku w oznaczonych warunkach.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych - Dz.U. 1994 nr 24 poz. 83
3. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 stycznia 1999 r., sygn. akt I ACa 1089/98
4. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 1 stycznia 2009 r., sygn. akt I ACa 22/2009