Ekshumacja zwłok w celu ich spopielenia

Odmowa inspektora sanitarnego ekshumacji zwłok w celu spopielenia

Odpowiedź w Pana sprawie została oparta na następujących faktach i ich prawnej ocenie. Z treści pytania wynika, że Pana brat był osobą bezdomną. Brat pochowany został w grobie położonym na cmentarzu parafialnym. Pana wolą jest przeniesienie zwłok brata do grobu rodzinnego. W tym celu wystąpił Pan z wnioskiem o wydanie zezwolenia na ekshumację zwłok brata, spopielenie i ponowne pochowanie w grobie rodzinnym. Powiatowy inspektor sanitarny wydał decyzję odmowną, wskazując, że ekshumacja w celu spopielenia jest możliwa dopiero po upływie okresu mineralizacji zwłok. Od tej decyzji wniósł Pan odwołanie. Państwowy wojewódzki inspektor sanitarny wydał decyzję utrzymującą w mocy zaskarżoną przez Pana decyzję.

Podstawą niniejszej opinii są: ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych, rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2001 r. w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi, jak również rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 marca 2011 r. w sprawie sposobu przechowywania zwłok i szczątków.

Do postępowania ze szczątkami ludzkimi będącymi popiołami powstałymi w wyniku spopielenia zwłok stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące postępowania ze zwłokami. „Ekshumacja zwłok i szczątków jest dopuszczalna w okresie od 16 października do 15 kwietnia, z zastrzeżeniem ust. 2 pkt 2; przeprowadza się ją we wczesnych godzinach rannych” (§ 12 ust. 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi).

Wyraźnie podkreślić należy treść § 5 ust. 3 rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie sposobu przechowywania zwłok i szczątków, zgodnie z którym: „zwłoki lub szczątki ekshumowane przed upływem 20 lat od dnia pochowania wydobywane są wraz z trumną, którą bez otwierania umieszcza się w wyłącznie do tego przeznaczonej szczelnej skrzyni, wybitej blachą”, oraz ust. 5: „W celu ponownego pochowania po zakończeniu ekshumacji, trumna powinna zostać niezwłocznie wydobyta ze skrzyni i umieszczona w grobie bez jej otwierania. Do zasypania grobu powinna być użyta ziemia wydobyta z grobu”.

Mając na uwadze powyższe, nie sposób zgodzić się z twierdzeniem organów I i II instancji, jakoby nakaz postępowania w czasie ekshumacji w przytaczanym rozporządzeniu był spójny (a nawet tożsamy) i że nie przewiduje ono innego postępowania, w tym możliwości kremacji wymagającej specjalnego przygotowania zwłok.

Ekshumacja zwłok i szczątków

Ekshumacja zwłok i szczątków może być dokonana na umotywowaną prośbę osób uprawnionych do pochowania zwłok za zezwoleniem właściwego inspektora sanitarnego.

Istotna z punktu widzenia Pana interesu jest treść art. 20a ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych, zgodnie z którym: „przepisy ustawy dotyczące pochówku i przewozu zwłok stosuje się odpowiednio do pochówku i przewozu szczątków powstałych ze spopielenia zwłok”.

Pragnę zwrócić uwagę, że zarówno organ I, jak i II instancji nie zbadał, w jaki sposób Pana brat został pochowany, tj. w jakiego rodzaju trumnie. Nie sposób zgodzić się z twierdzeniem, jakoby jedyną przyczyną odmowy mogło być dodatkowe zagrożenie higieniczno-sanitarne.

Ekshumacji zwłok i ich przewóz do krematorium w celu spopielenia

Podzielić należy Pana stanowisko o nadinterpretacji przepisów prawa dokonanej przez organy sanitarne. Samo umieszczenie w skrzyni szczelnie wybitej blachą nie powinno bowiem w dzisiejszych czasach stwarzać problem. Co do zasady państwowy powiatowy inspektor sanitarny powinien wydać decyzję o zezwoleniu na przeprowadzenie ekshumacji zwłok i ich przewóz do krematorium w celu spopielenia, a następnie wywóz urny do wskazanego we wniosku miejsca pochówku. Warunkiem koniecznym takiej decyzji jest wskazanie w uzasadnieniu dodatkowo warunków ekshumacji i przewozu zwłok oraz spopielonych szczątków.

Organ sanitarny dokonał wykładni literalnej przywołanych w decyzji przepisów. W mojej ocenie przepisy te powinny być wykładane w sposób systemowy i celowościowy. Ustawodawca przewidział bowiem możliwość kremacji zwłok, wskazując jednocześnie, że do postępowania ze szczątkami ludzkimi będącymi popiołami powstałymi w wyniku spopielenia zwłok stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące postępowania ze zwłokami.

Jedyne zastrzeżenia dotyczą miejsca pochówku, wymaganych dokumentów oraz pochówku szczątków sprowadzonych z zagranicy.

Przewożenie zwłok jest dozwolone specjalnie do tego celu przeznaczonymi środkami przewozowymi. Przygotowanie zwłok do ekshumacji i przewozu winno się odbyć z uwzględnieniem zagrożenia higieniczno-sanitarnego.

Zwłoki ekshumowane przed upływem okresu mineralizacji wydobywa się wraz z trumną, którą bez otwierania umieszcza się, na czas przewozu na obszarze państwa, w skrzyni szczelnie wybitej blachą. Na miejscu ponownego pochowania trumnę wydobywa się ze skrzyni i chowa się bezzwłocznie na cmentarzu bez jej otwierania. W żadnym miejscu nie wskazano natomiast na niemożność spopielenia zwłok zmarłej osoby.

Zgodzić należy się z organem II instancji, że spopielenie odbywa się w trumnie kremacyjnej pozbawionej farby, lakieru i uchwytów, jak również z okolicznością, iż z ciałem osoby zmarłej nie można umieszczać przedmiotów, takich jak zegarek, rozrusznik serca, telefon komórkowy, które to przedmioty mogłyby zakłócić proces spopielenia. Wydając jednak decyzję odmowną, w mojej ocenie organ naruszył art. 7 Kodeksu postępowania administracyjnego (K.p.a.), zgodnie z którym: „w toku postępowania organy administracji publicznej stoją na straży praworządności, z urzędu lub na wniosek stron podejmują wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli”. Organ nie zbadał bowiem, w jakiego rodzaju trumnie został pochowany Pana brat, a także czy niezbędne byłoby otwieranie trumny w celu usunięcia przedmiotów mogących zakłócić spopielenie.

Nadto organ w mojej ocenie naruszył art. 11 K.p.a, zgodnie z którym: „organy administracji publicznej powinny wyjaśniać stronom zasadność przesłanek, którymi kierują się przy załatwieniu sprawy, aby w ten sposób w miarę możności doprowadzić do wykonania przez strony decyzji bez potrzeby stosowania środków przymusu”, albowiem nie wyjaśnił przesłanek odmowy. Za wyjaśnienie nie może służyć bowiem wskazanie, że ekshumacja może stwarzać dodatkowe zagrożenie higieniczno-sanitarne, bez podania, na czym owo zagrożenia miałoby polegać.

Ustawodawca wskazuje jedynie, że zwłoki ekshumowane przed upływem okresu mineralizacji wydobywa się wraz z trumną, którą bez otwierania umieszcza się, na czas przewozu na obszarze państwa, w skrzyni szczelnie wybitej blachą. Zakazane jest zatem jedynie otwieranie trumny, a nie pozbawienie jej cech, które uniemożliwiają spopielenie.

Podsumowując, w mojej ocenie winien się Pan odwołać z uwagi na nienależyte przeprowadzenie postępowania przez organy I i II instancji, które pominęły sprawdzenie, w jakiego rodzaju trumnie został pochowany Pana brat, a także czy do trumny zostały włożone jakiekolwiek przedmioty, które zakłóciłyby proces spopielenia. W mojej ocenie dopiero ustalenie, że w trumnie znajdują się przedmioty mogące zakłócić proces spopielenia, byłoby podstawą do odmowy wydania zezwolenia. W innej sytuacji istnieją bowiem możliwości pozbawienia trumny cech uniemożliwiających spopielenie. Ustawodawca wskazuje bowiem, że na miejscu ponownego pochowania trumnę wydobywa się ze skrzyni i chowa się bezzwłocznie na cmentarzu bez jej otwierania. Nie jest zatem wymagany pośpiech (bezzwłoczność) przy ekshumacji.

Nie bez znaczenia dla przedmiotowej sprawy jest wyrok wydany przez Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie z 22 października 2009 r. (sygn. akt II OSK 1620/08), który w uzasadnieniu wskazuje na analogiczną sytuację jak i Pańska, z tą różnicą, że w tamtym przypadku państwowy powiatowy inspektor sanitarny wydał pozwolenie na przeprowadzenie ekshumacji zwłok, ich przewóz z cmentarza do krematorium w celu ich spopielenia, a następnie wywóz urny do miejsca pochówku.

Powyższe zdaje się jedynie potwierdzać nadinterpretację przepisów dokonaną przez organy I i II instancji w przedmiotowej sprawie.