Dziedziczenie po zmarłym w przypadku wyłącznie ślubu kościelnego

W przedstawionym stanie faktycznym istotne jest, kiedy dokładnie doszło do zawarcia związku małżeńskiego, tj. czy mamy do czynienia z ślubem konkordatowym, czy też małżeństwem faktycznym (kościelnym). Przed ratyfikacją konkordatu (listopad 1998 r.) zawarcie małżeństwa kościelnego mogło nastąpić dopiero po uprzednim zawarciu małżeństwa w urzędzie stanu cywilnego i przedstawieniu duchownemu odpisu skróconego aktu małżeństwa.

Małżeństwo ze skutkami cywilnymi mogło być zawarte jedynie w obecności urzędnika stanu cywilnego. Małżeństwo zawarte w formie kościelnej traktowane było jako małżeństwo faktyczne.

Tak więc do czasu nowelizacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego na podstawie ustawy z 24 lipca 1998 r. o zmianie ustaw Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks postępowania cywilnego, Prawa o aktach stanu cywilnego, ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 117, poz. 757), z mocą obowiązującą od 15 listopada 1998 r., polskiemu systemowi prawnemu znany był tylko jeden sposób zawierania małżeństwa cywilnego, a mianowicie przez oświadczenie nupturientów wobec kierownika urzędu stanu cywilnego. Po wejściu w życie wspomnianej ustawy istnieją dwa sposoby zawarcia małżeństwa o skutkach cywilnoprawnych (art. 1).

Jeżeli doszło do zawarcia małżeństwa jedynie kościelnego, to taki związek nie wywoływał skutków cywilnoprawnych także w zakresie prawa spadkowego. Ustawa Kodeks cywilny reguluje porządek dziedziczenia ustawowego. Zgodnie bowiem z treścią art. 931:

„§ 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

§ 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych”.

Małżonek spadkodawcy dochodzi do dziedziczenia z ustawy wtedy, gdy w chwili śmierci spadkodawcy pozostaje z nim w formalnym związku małżeńskim. Ta formuła wyznacza warunki konieczne i wystarczające do takiego dziedziczenia.

Reasumując, wobec faktu, iż małżeństwo miało charakter faktyczny, nie wywoływało skutków prawnych w zakresie prawa cywilnego. Stąd też ani pani Z, ani tym bardziej pani B nie zostały powołane do spadku. W konsekwencji nie dziedziczą także długów zmarłego spadkodawcy.