Czy opiekun prawny może zbyć nieruchomość swojego podopiecznego na swoją rzecz?

Ubezwłasnowolnienie całkowite

Podstawę prawną niniejszej opinii stanowią przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.).

Jest Pani opiekunem prawnym osoby ubezwłasnowolniona całkowicie – swojej mamy. Przed orzeczeniem o ubezwłasnowolnieniu matka obiecywała, że przekaże Pani tytułem darowizny ziemię. Niestety nie zdążyła tego zrobić ze względu na postępującą chorobę. Dlatego chciałaby Pani obecnie tytułem darmowym przepisać na siebie tę nieruchomość.

Zacznijmy od tego, że opiekun obowiązany jest wykonywać swe czynności z należytą starannością, jak tego wymaga dobro pozostającego pod opieką i interes społeczny. Opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką; podlega przy tym nadzorowi sądu opiekuńczego. Opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego (dotyczy to również osób ubezwłasnowolnionych).

Jak uzyskać zezwolenie na dokonanie czynności prawnej w której występują opiekun i podopieczny?

Zasadnym jest wskazanie, iż opiekun nie może reprezentować osób pozostających pod jego opieką:

1) przy czynnościach prawnych między tymi osobami;

2) przy czynnościach prawnych między jedną z tych osób a opiekunem albo jego małżonkiem, zstępnymi, wstępnymi lub rodzeństwem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz osoby pozostającej pod opieką.

Opisany przez Panią przypadek może być zatem zakwalifikowany do punktu 2, albowiem dąży Pani do bezpłatnego przysporzenia na swoją rzecz nieruchomości o powierzchni 2 ha.

Jak podkreśla się w literaturze, „w art. 159 § 1 pkt 2 K.r.o. ustawodawca wprowadził zakaz czynności, w których po jednej stronie występuje małoletni podopieczny, reprezentowany przez opiekuna, a po drugiej sam opiekun, jego małżonek, zstępny, wstępni lub rodzeństwo opiekuna, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu osoby pozostającej pod opieką. Zakaz powyższy obejmuje zatem samego opiekuna; w przypadku dokonania czynności z podopiecznym miałaby miejsce typowa czynność »z samym sobą«, oraz czynności z wymienionymi krewnymi opiekuna. Przepis wymaga wykładni ścisłej, nie dotyczy zatem na przykład krewnych spokrewnionych w linii bocznej w dalszym stopniu niż rodzeństwo czy też powinowatych.”*

Analogii w powyżej sytuacji należy poszukiwać w art. 99 K.r.o. zgodnie z którym, jeżeli żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską, reprezentuje je kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy. Jak podkreśla Grzegorz Jędrejek: „Przepis powyższy znajdzie zastosowanie w sytuacji opisanej w art. 159 § 2 K.r.o., który nakazuje stosować odpowiednio przepisy o zakazie czynności »z samym sobą«, podejmowanych przez opiekuna do postępowania przed sądem lub innym organem państwowym. Należy ponadto pamiętać, że art. 159 § 2 K.r.o. ma, na podstawie odesłania z art. 175 K.r.o., odpowiednie zastosowanie do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie oraz do kurateli na podstawie odesłania zawartego w art. 178 § 2 K.r.o.”.

W tej sytuacji zastosowanie znajdzie przepis art. 156 K.r.o., zgodnie z którym opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego. Wniosek kieruje Pani zatem do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania matki i wnosi Pani o wyrażenie zgody na przeniesienie nieruchomości tytułem darmowym na rzecz Pani oraz o ustanowienie dla matki kuratora w niniejszym postępowaniu. Do sądu zatem występuje Pani, ale wnosi o jednoczesne ustanowienie dla matki kuratora w postępowaniu.

Rozporządzanie majątkiem podopiecznego

Nikt Pani nie zagwarantuje, że sąd na pewno wyrazi zgodę na takie rozporządzenie majątkiem matki, a to chociażby z tego powodu, że nieruchomość ta stanowi zabezpieczenie majątkowe matki w razie konieczności oddania jej do domu pomocy społecznej. Tego argumentu w mojej ocenie nie da się podważyć. Zawsze można próbować występować przeciwko siostrze z żądaniem wynikającym ze służebności.

W toku postępowania powinna Pani wskazać, iż taka była wola matki. Na tę okoliczność proszę zawnioskować świadków podając ich imię, nazwisko i miejsce zamieszkania oraz okoliczności, na które świadkowie Ci mają zeznawać.

Jak podkreśla się w orzecznictwie: „Sąd opiekuńczy, rozpoznając wniosek kuratora absentis i zezwolenie na dokonanie czynności prawnej, przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem podopiecznego (art. 156 K.r.o. w zw. z art. 178 § 2 K.r.o.), musi rozpatrzyć, czy planowana czynność prawna ma na celu ochronę praw podopiecznego, a m.in. szeroko rozumianych jego praw majątkowych (art. 184 § 1 K.r.o.) oraz czy jest korzystna i celowa dla niego, a także czy odpowiada względom gospodarczym” (postanowienie Sadu Najwyższego z dnia 24 lutego 1995 r., sygn. akt II CRN 155/94). W mojej ocenie zasadnym jest powoływanie się na wolę matki sprzed choroby.

* Grzegorz Jędrejek, Komentarz do art. 159 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, 2014.02.01