Co zrobić, by dziecko z pierwszego małżeństwa nie dziedziczyło po swoim ojcu?

Rozrządzenie majątkiem na wypadek śmierci

Zgodnie z art. 941 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.) „rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament”. Do rozrządzeń testamentowych nie należy jednak jedynie powołanie spadkobiercy, o którym Pani pisze w pytaniu, ale także:

1. ustanowienie zapisu – art. 968 K.c.,
2. ustanowienie polecenia – art. 982 K.c.,
3. powołanie wykonawcy testamentu – art. 986 K.c.,
4. wyłączenie osoby należącej do kręgu spadkobierców ustawowych od dziedziczenia, wydziedziczenie – art. 1008 K.c.,
5. ustanowienie fundacji – art. 927 § 3 K.c.

Testament może zawierać wszystkie, niektóre albo tylko jedno spośród wymienionych wyżej rozrządzeń. W przedstawionym przez Panią stanie prawnym najistotniejsze są dwie możliwości: zapis oraz polecenie.

Czy spadkodawca może zobowiązać spadkobiercę ustawowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz wskazanej osoby?

Zgodnie z art. 968 K.c. „spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis)”. Stosunek prawny powstający na skutek zapisu pomiędzy zapisobiercą a obciążonym jest stosunkiem zobowiązaniowym, a prawo zapisobiercy ma charakter wierzytelności. Na podstawie tej wierzytelności zapisobierca może żądać od obciążonego wykonania zapisu.

Z mocy zapisu może więc powstać zobowiązanie do przeniesienia własności rzeczy (z pewnym uproszczeniem mówi się wówczas o zapisie rzeczy) lub użytkowania wieczystego, ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego, zapłaty określonej kwoty, spełnienia usługi, przelewu wierzytelności, zwolnienia z długu, zaniechania wykonywania innych praw (łac. legatum liberationis) itp. W szczególności więc Pani mąż mógłby w drodze zapisu zobowiązać syna do ustanowienia na Pani rzecz służebności mieszkania – prawa zajmowania i użytkowania całości domu aż do śmierci.

Zapis w testamencie w postaci służebności użytkowania domu

Natomiast polecenie jest rozrządzeniem testamentowym, na którego mocy spadkodawca w testamencie nakłada na spadkobiercę (ustawowego lub testamentowego) lub zapisobiercę (ewentualnie dalszego zapisobiercę) obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem.

Przedmiotem polecenia jest określone przez spadkodawcę działanie lub zaniechanie obciążonego, które niekoniecznie musi mieć wartość majątkową. Może ono leżeć „w interesie” spadkodawcy, samego obciążonego, osoby trzeciej lub mieć na względzie interes społeczny. Zachowanie to nie zawsze ma cechy świadczenia w ścisłym tego słowa znaczeniu.

Niemniej w Pani sytuacji w mojej ocenie właściwym postępowaniem byłoby ustanowienie przez Pani męża w drodze testamentu zapisu na Pani rzecz w postaci służebności użytkowania domu.