Rozsyłanie nagich zdjęć bez zgody a ochrona dóbr osobistych

Tak, teoretycznie istnieje taka możliwość, by dochodzić praw w sądzie z uwagi na to, że została naruszona ochrona dóbr osobistych, natomiast mogą pojawić się problemy dowodowe.

Stan faktyczny

Pierwsza sprawa to problem dowodowy. Opisała Pani stan faktyczny, niemniej w przypadku sprawy w sądzie (lub zawiadomienia organów ścigania) konieczne będzie udowodnienie owych faktów, mianowicie tego, że:

1. były robione Pani zdjęcia,
2. zdjęcia te były przechowywane przez znajomego fotografa,
3. żona tego fotografa weszła w ich posiadanie,
4. żona wysłała te zdjęcia do Pani męża.

Jak rozumiem, nikt inny poza wymienionymi czterema osobami (Pani, Pani mąż, fotograf, jego żona) zdjęć nie widzieli. Zakładam też, że zdjęcia nie zostały np. przesłane do zakładu pracy, uczelni czy innego publicznego miejsca.

Jakimi środkami dowodowymi Pani dysponuje:

1. Pani zeznania,
2. zeznania świadka – Pani męża (nie wiem jednak, jakie jest stanowisko męża – w jaki sposób odniósł się do sprawy; czy będzie chciał zeznawać),
3. zeznania sprawczyni – żony fotografa oraz samego fotografa (raczej nie będą one korzystne),
4. wywołane zdjęcia (proszę je koniecznie zachować na wypadek postępowania).

Czy ten materiał dowodowy okaże się wystarczający, by stwierdzić, że została naruszona ochrona dóbr osobistych – trudno powiedzieć. Żona kolegi może bronić się różnymi zarzutami, m.in. takimi, że to nie ona wysłała zdjęcia, a znajomy fotograf zezna, że nigdy tych zdjęć Pani nie zrobił. Jeśli list nie zawiera imienia czy chociaż nazwiska żony kolegi, to udowodnienie, że to żona wysłała te zdjęcia, może być niezmiernie trudne.

Jeśli natomiast dysponuje Pani jakimś dowodem, że rzeczywiście żona te zdjęcia wysłała (np. wraz z aktami została przesłana krótka kartka z pismem i podpisem żony), to sytuacja jest znacznie lepsza. Jeśli czegoś takiego nie ma, to teoretycznie można sobie jeszcze wyobrazić próbę identyfikacji żony po piśmie na kopercie z listem (o ile Pani zachowała kopertę) za pomocą biegłego grafologa, jednak może być to dość drogie (sama zaliczka na taką opinię to ok. 1000 zł w procesie cywilnym), jak i niepewne (trzeba byłoby uzyskać próbki pisma żony kolegi, a na dodatek wcale przecież nie jest powiedziane, że nie może być dwóch osób mających bardzo podobne, niemal identyczne pismo). Z kolei dotarcie do pen drive'a lub danych zgromadzonych na komputerze może być bardzo trudne. Możliwe, że dane te zostały już wykasowane, koszt ich odzyskania jest zaś bardzo wysoki – próby odzyskania danych podejmuje się raczej w sprawach o poważne przestępstwa.

Ochrona dóbr osobistych a stan prawny

Same podstawy prawne roszczenia ewentualnego Pani działania budzą znacznie mniejsze wątpliwości.

Z pewnością zachowanie żony kolegi wyczerpuje znamiona naruszenia Pani dóbr osobistych – czci oraz wizerunku, prawa do prywatności i intymności. Należy się ponadto zastanowić, czy nie wyczerpuje znamion przestępstwa.

1. Ochrona dóbr osobistych

A. Naruszenie dóbr osobistych

W tym wypadku może Pani wystąpić do sądu cywilnego o ochronę naruszonych dóbr osobistych. Ochrony dóbr osobistych dochodzi się w postępowaniu przed sądem cywilnym.

Ochrona dóbr osobistych jest zagwarantowana w art. 23 Kodeksu cywilnego (K.c.): „Art. 23. Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach”.

Osobie, które dobra osobiste zostały naruszone, przysługują następujące roszczenia, niezależnie od tego, czy naruszenie jest zawinione (art. 24 K.c.):

1. roszczenie o zaniechanie działania naruszającego,
2. roszczenie o złożenie przez osobę, która dopuściła się naruszenia, dopełnienia czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie;

a jeśli naruszenie jest zawinione:

3. roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za wyrządzoną krzywdę lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społecznych (art. 24 § 1 w związku z art. 448 K.c.),
4. roszczenie o odszkodowanie, jeśli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa (art. 24 § 2 w zw. z art. 415 K.c.).

W przypadku rozesłania zdjęć z założenia mamy do czynienia z działaniem zawinionym, i to umyślnym, z tzw. zamiarem kierunkowym – żona wysłała zdjęcia celowo, złośliwie, w celu zaszkodzenia Pani.

Przesłankami ochrony dóbr osobistych jest więc:

1. istnienie dobra chronionego prawem;
2. naruszenie lub zagrożenie tego dobra;
3. bezprawność naruszenia.

Pierwsze dwie okoliczności musi udowodnić powód (wnoszący powództwo o ochronę), natomiast bezprawność domniemywa się (o czym niżej).

W powyższym wypadku dobrem naruszonym jest cześć (godność osobista). Należy odróżnić cześć od tzw. dobrego imienia. Godność osobistą (cześć) można naruszyć „w cztery oczy”, jest to „dobre wyobrażenie człowieka o nim samym”. Natomiast dobre imię to wizerunek człowieka w społeczeństwie – przy naruszeniu musi być pewien krąg adresatów, informacja, oświadczenie.

Jak już wskazałem, w tym wypadku nie doszło do naruszenia dobrego imienia, brak było bowiem szerszego kręgu adresatów. Natomiast istotne jest, iż naruszenie czci może nastąpić w każdy sposób, np. ustnie, w publikacji, piśmie procesowym, reportażu telewizyjnym, a także w liście. Nie ma więc wątpliwości, że dobro to zostało naruszone. Trudno również wskazać na jakiekolwiek okoliczności wyłączające bezprawność, zresztą przy umyślnym, kierunkowym działaniu, skierowanym na złośliwe, celowe zaszkodzenie czyjejś reputacji, trudno takie okoliczności sobie nawet wyobrazić. Tak więc przesłanki ochrony dóbr osobistych są spełnione, przyjąć również należy, że naruszenie z istoty swej było zawinione.

Ochrona dóbr osobistych – roszczenia

Najważniejsze w Pani wypadku są dwa z nich:

1. Roszczenie o tzw. przeproszenie – chodzi tutaj o złożenie oświadczenia w odpowiedniej treści i formie. Określa ją sąd, może ono nastąpić zarówno osobiście, jak i pisemnie. Jeśli przeprosiny miałyby być opublikowane (np. w gazecie), to publikacja następuje na koszt pozwanego. Domyślam się jednak, iż w powyższym wypadku raczej chodziłoby Pani o przeprosiny osobiste niż „rozdmuchiwanie” tematu.
2. Roszczenie o zadośćuczynienie – tutaj żąda się zasądzenia sumy dla pokrzywdzonego lub też zapłaty odpowiedniej sumy na cel społeczny. Ma to zrekompensować pokrzywdzonemu ból i cierpienia doznane wskutek naruszenia jego dóbr osobistych. Często pokrzywdzeni są honorowi i twierdzą, że nie chcą pieniędzy dla siebie, tylko dotkliwości dla sprawcy – w takim wypadku żądają zwykle zasądzenia sumy na cel społeczny (np. charytatywny). Cel ten należy wyraźnie wskazać w pozwie.

B. Naruszenie prawa do wizerunku

Szczególnym rodzajem dobra osobistego jest wizerunek. Jest on chroniony w dwojaki sposób:

1. przez przepisy Kodeksu cywilnego,
2. przez przepisy ustawy z 04.02.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 1994 r. Nr 24, poz. 83). Ponieważ zgodnie z art. 24 § 3 K.c. przepisy Kodeksu cywilnego (o ochronie dóbr osobistych) nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym, zatem pokrzywdzony może skorzystać również z ochrony przewidzianej prawem autorskim.

Zgodnie z art. 81 ust. 1 prawa autorskiego rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie (zapłaty tej zapewne nie było).

Jednakże w niniejszym przypadku nie widzę możliwości skorzystania z ochrony przewidzianej prawem autorskim. Przepis wyraźnie mówi o „rozpowszechnianiu” wizerunku. Oznacza to udostępnienie wizerunku szerszej grupie adresatów. W niniejszym wypadku Pani zdjęcia nie zostały rozpowszechnione.

Natomiast nie wyklucza to skorzystania z ochrony na podstawie Kodeksu cywilnego. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 26.01.1982 r. (I CR 411/81) wyraźnie stwierdza, iż jednym z dóbr osobistych podlegających ochronie z art. 23 K.c. jest wizerunek.

C. Życie intymne i prawo do prywatności

Kolejnym dobrem osobistym, które zostało naruszone, jest prawo do prywatności i życia intymnego. Prywatność człowieka obejmuje w szczególności zdarzenia związane z życiem rodzinnym, seksualnym, stanem zdrowia, przeszłością, sytuacją majątkową, w tym także uzyskiwanymi dochodami (uchwała Sądu Najwyższego z 16.07.1993 r., I PZP 28/93, OSNCP 1994, poz. 2 z glosą J. Skoczyńskiego, PiZS 1994, nr 2, s. 61).

Otwarty katalog dóbr osobistych obejmuje także dobra osobiste związane ze sferą życia prywatnego, rodzinnego, ze sferą intymności (wyrok Sądu Najwyższego z 18.01.1984 r., I CR 400/83, OSNC 1984, nr 11, poz. 195, z glosą B. Kordasiewicza, NP. 1987, nr 4, poz. 126). Ochrona dóbr osobistych w tym zakresie może odnosić się do wypadków ujawnienia faktów z życia osobistego i rodzinnego, nadużywania uzyskanych informacji, zbierania w drodze prywatnych wywiadów informacji i ocen ze sfery intymności, aby je opublikować lub w inny sposób rozgłaszać (P. Księżak, Komentarz do art. 23 [w:] B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, M. Pyziak-Szafnicka, Kodeks cywilny. Część ogólna. Komentarz, LEX 2009).

D. Kwestie procesowe

Do rozpoznania sprawy o naruszenie dóbr osobistych właściwy jest sąd okręgowy (art. 17 pkt 3 Kodeksu postępowania cywilnego).

Koszty postępowania wynoszą:

1. opłata sądowa: od pozwu o ochronę dóbr osobistych – 600 zł (art. 26 ust. 1 pkt 3 ustawy o koszach sądowych w sprawach cywilnych),
2. ewentualne koszty opinii biegłych – jeśli zajdzie taka konieczność,
3. koszty zastępstwa procesowego przeciwnika zasądzone przez sąd – zależne od wartości roszczenia:
   • do 500 zł – 60 zł;
   • powyżej 500 zł do 1500 zł – 180 zł;
   • powyżej 1500 zł do 5000 zł – 600 zł;
   • powyżej 5000 zł do 10 000 zł – 1200 zł;
   • powyżej 10 000 zł do 50 000 zł – 2400 zł;
   • powyżej 50 000 zł do 200 000 zł – 3600 zł;
   • powyżej 200 000 zł – 7200 zł.

Koszty ponosi ta osoba, która przegra (z tym że opłatę od pozwu i zaliczki na opinie biegłego płaci się z góry – w przypadku wygranej podlegają one zwrotowi). 

2. Przestępstwa i wykroczenia

Wchodzić mogłyby w grę:

A. Zniesławienie

Art. 212 K.k.: „§ 1. Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nie mającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie, karze ograniczenia albo pozbawienia wolności do roku”.

W niniejszym wypadku nie ma mowy o publicznym zniesławieniu.

B. Zniewaga

Art. 216 K.k.: „Kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności”.

To przestępstwo mogłoby wchodzić w grę, zniewaga może bowiem zostać popełniona także „na odległość” – przez środki masowego komunikowania się czy przez przekazanie znieważającej treści przez pocztę.

Oba przestępstwa są jednak ścigane z oskarżenia prywatnego, co wymagałoby od męża zwiększonego wysiłku – trzeba będzie wnieść prywatny akt oskarżenia do sądu. Opłata od aktu oskarżenia wynosi 300 zł. Sprawa rozpoznawana jest w tzw. postępowaniu pojednawczym. Jego celem nie jest jednak ukaranie sprawcy, ale pojednanie między stronami, doprowadzenie do ugody. Wydaje się, że znacznie lepszym i skuteczniejszym rozwiązaniem jest po prosu wytoczenie powództwa cywilnego – osiągnie się podobny efekt, a znacznie mniejsze są rygory procesowe. Znacznie łatwiej jest wykazać naruszenie dobra osobistego, czci, niż wykazać popełnienie przestępstwa zniewagi (w postępowaniu karnym oskarżony jest bardzo mocno chroniony przez szereg gwarancji procesowych).

Podsumowując:

1. Musi Pani najpierw ustalić, czy zgromadzony w sprawie materiał dowodowy pozwala ustalić, iż to żona kolegi wysłała zdjęcia Pani mężowi.
2. Jeśli posiadane dowody pozwalają na takie ustalenie, to może Pani wystąpić z pozwem o ochronę dóbr osobistych i zadośćuczynienie za ich naruszenie – naruszone dobra osobiste to prawo do prywatności, intymności, cześć oraz wizerunek. Dochodzenie swych praw na drodze postępowanie karnego jest wątpliwe, przede wszystkim dlatego, że brak było publicznego rozpowszechnienia zdjęć, brak było również jakichkolwiek gróźb ze strony żony kolegi.

Natomiast ewentualny wynik procesu trudno przewidzieć. Trzeba pamiętać o tym, że z zewnątrz może to wyglądać na zdradę małżeńską, a przecież małżonkowie mają prawo wiedzieć o ewentualnej zdradzie, mają bowiem obowiązek wspólnego pożycia (również fizycznego) – art. 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Współżycie fizyczne z inną osobą jest naruszeniem tego obowiązku.

Mam więc duże wątpliwości, czy rzeczywiście w takim wypadku możemy mówić o naruszeniu prawa do prywatności i intymności, a tym samym czy została naruszona ochrona dóbr osobistych. Moim zdaniem uznanie ujawnienia informacji o życiu seksualnym małżonka wyłącznie drugiemu małżonkowi, jeśli małżonkowie Ci pozostają we wspólnym pożyciu i nie są w faktycznej separacji, za naruszenie dóbr osobistych tego małżonka, jeśli informacje te są prawdziwe, jest bardzo wątpliwe. Wynika to z łacińskiej paremii: nemo auditur turpitudinem suam allegans – nikt nie może powoływać się na własną niegodziwość... Proszę mieć to na uwadze. Z punktu widzenia sądu sprawa może wyglądać właśnie w ten sposób.